ዛራታት ጥበብዶ…

ዛራታት ጥበብዶ ወይስ ዛራ ጥበባት᎒

ቀሺ ዮናስ ወልደሩፋኤል

እታ ኣብ ሓጓዳይን ጸሓፋይን ሰፊራ ብበይኑ መልክዓትን መኣዝናትን እትግለጽ ጥበብ፣ ንሳ እታ እንኮ ጥበብ እምበር፣ “ጥበባት” ተባሂላ ክትበዝሕ ኣየምሕረላን’ዩ ንምባል እየ ዝጽሕፍ ዘለኹ።

ፈራዲ ንፍርዱ፣ ዘያሚ ከኣ ንደርፉ በበይኑ ዝዓይነቱ ጥበብ ከምዘድልዮም ኣየከራኽርን። ዓይነት እኳ እንተተፈላለየ እታ ምንጪ ኩሉ ዝኾነት ጥበብ ግን ሓንቲ እያ በሃላይ እየ። ከምቲ ንኽእለት ዘረባ ጥበብ ዘድልዮ፣ ንምስማዕ’ውን ጥበብ የድልዮ እዩ። ከምቲ ንምጽሓፍ፣ ንምንባብ ድማ፣ ከምቲ ንምፍቓር ንምጽላእ ድማ፣ ከምቲ ንምህናጽ ንምፍራስ ከኣ፣ ኮታ ጥበብ ዘይትቓንዮ ነገር የልቦን። ንጽቡቕን ክፉእን፣ ንኽቡርን ሕሱርን፣ ምስቲ ኹሉ ብዙሕነታ ግን ንሳ ሓንቲ እያ- እንኮ! “ጥበብ” ተባሂላ ደኣ ትስመ እምበር፣ “ጥበባት” ተባሂላ ክትበዝሕ ኣየምሕረላን፣ ዝሰማምዓ’ውን ኣይመስለንን ዝብል፣ ንጹር መርገጺ ሒዘ ድማ እየ ደው ኢለ ዘለኹ- እኳ ደኣ እንከየልክሙኒ ባዕለይ ንገዛእ ርእሰይ “ድሎ ከይትዕሎ!” ኣዊጀላ ኣለኹ።

“ኢደ-ጥበብ፣ ኪነ-ጥበብ፣ ስነ-ጥበብ” ዝብሉ ብሂላት ብገለ ጐፍ ኢሎሙኹም ከምዘለዉ ርግጸኛ እየ። ገለ ብግእዝ፣ ገለ ብኣምሓርኛ ገለ ድማ ብትግርኛ እናሓሰቡ ግዲ ዝጽሕፉ ኮይኖም፣ እንሓንሳእ ፍልልያቶም ክሳዕ ዘይርድኡና ሕውስውስ እናበልዎ እምበር፣ ነታ ብዝተፈላለየ መልክዓት እትግለጽ ጥበብ ግና፣ “ጥበባት” ክንዲ ምባል ብዝተፈላለየ ቅድመ-ጥብቆ (ኪነ፣ ስነ፣ ኢደ) ዝብሉ ምሂዞም ክገልጽዋ ምፍታኖም፣ ንሕና እዞም ዳሕረዎት ክንሓስበሉ ዝግባእ ይመስለኒ።
• ኪነ-ጥበብ ከነብዝሖ ምስ እንደሊ ኪነታት-ጥበብ
• ኢደ-ጥበብ ከነብዝሖ ምስ እንደሊ ኣእዳው-ጥበብ
• ስነ-ጥበብ ከነብዝሖ ምስ እንደሊ ስነታት-ጥበብ
• ቃል-ጥበብ ከነብዝሖ ምስ እንደሊ ቃላት-ጥበብ
• ዛራ ጥበብ ከነብዝሖ ምስ እንደሊ ዛራታት-ጥበብ

እዚ ብመምህር መኮነን ተስፋይ ዝኽፈት ዘሎ “ዛራ-ጥበባት” (እግረ መገደይ ዛራ-ጥበብ ወይ ዛራታት-ጥበብ እንተዝበሃል እየ ዝብል ዘለኹ) ብውሑዱ ነዚ ዕድል እዚ ክኸፍተልና ምኽኣሉ ግን፣ ክንጥቀመሉ ዝግብኣና ባይታ ፈጢሩ ምህላዉ ከስምረሉ እደሊ። እዞም “ኢደ-ጥበብ፣ ኪነ-ጥበብ፣ ስነ-ጥበብ” ወዘተ ተብሂሎም ብዝተፈላለየ ኣሰያይማ ዝስመዩ ዘለዉ፣ ፍልልያቶምን ርክባቶምን ብዝምልከት ዓሚቝ መረዳእታ ከጨብጠና ዝኽእል ሓሳባት፣ ኣብዚ ዛራ እዚ ክውሕዙ ድማ ተስፋ ንገብር። ብሓፈሻ ኣስተብሂለሉ ዘለኹ ግን፣ ስነ-ኪነት ምስ ዜማን ደርፍን፣ ኢደ-ጥበብ ምስ ጽገናን ምህዞ ነገራዊ ነገራትን፣ ስነ-ጥበብ ድማ ምስ ጽሑፋዊ ፍርያት ተኣሳሲሮም ከምዝጸሓፉ እዩ። እዚ ዝጅምር ዘሎ “ዛራ-ጥበብ” ንዅሉ ዓውድታት ዝሓቍፍ ከኸውን ከኣ ትጽቢተይ እዩ።

ጥበብ እንታይ ማለት’ዩ ናብ ዝብል ሕመረታዊ ሕቶ ዶ እሞ ከነላግስ? እቲ ብጥበቡ ዝስመ ንጉስ ሰሎሞን ንጥበብ ሕጽር ብዝበለት ንጽርቲ ትርጉም እዩ ዝገልጻ፣ “ንምስላጥ እትጠቅም” ብምባል ድማ የብርሃ። መክብብ 10፣10 ስለዚ እቲ ጥበብ ዘይብሉ ጉይይ ክውዕል ከሎ፣ እቲ ጥበብ ዝሰነቐ ግን ክሳድ እዩ ዝሕዝ። “ካብ ጉይይ ምውዓል ክሳድ ምሓዝ” ይብሉኹም ኣቦታት። ኣብዚ እንሀትልኩም ጥበብ! ብኻልእ ኣዘራርባ 20 ዓመት ናይ ዝተመሃርካ ዘይኮነስ ኣብ 20 ዓመት እንታይን ብኸመይን ኣስሊጥካ እዩ መለክዒ ጥበብ።

ዛራ-ጥበብ ብብዙሕ መገዲ ክግለጽ ከምዝከኣል ድሮ ጠቒስናዮ ኣለና። ሓደ ካብዚኦም ከኣ ምስላታት ወለዲ እዩ። ምስላታት፣ ቃል-ጥበብ እዮም። ምእንቲ ክመስለና ኢሎም ለባማት ወለዲ መሲሎም ይነግሩና፣ ብውሑድ ቃላት ከኣ ብዙሕ የዕልሉና። ኩላትና ብማዕረ ንርድኦ ማለት ግን ኣይኮነን። ንምስላ ዘውድቕ ካልእ ምስላ ድማ ኣሎ። ከመዮ ኣልበርት ኣንስታይን ኢልዎ ዝበሃል፣ “ኣብ ቅድሚ ኣምላኽ፣ ኩልና ብማዕረ ለባማት፣ ኩልና ድማ ብማዕረ ዓያሹ ኢና” ዝብል ብሂል ማለት እዩ። ነዚ ብሂል እዚስ ብምንታይ ዝዓይነታ ጥበብ ኮን ኢና ክንርድኦ እንኽእል?! እንድዒ ኸ ደቀይ!

ፍቕሪ ጥበብ ናብ ዝብል ካልእ ንኡስ ሓሳብ ድማ ንሕለፍ። ፍቕሪ ጥበብ፣ ፊሎሶፊ ከምዝበሃል ወይ ብኣንጻሩ፣ ፊሎሶፊ ማለትሲ ፍቕሪ ጥበብ ማለት ምዃኑ ኸ’ባ ዘኪርናዮ ዶ ኣለና?! ኣንቲ “ሶፍያ” ዝስምኪ ዕልል በሊ፣ ሓደው ጥበብ ጐዲሉኪ እንተሎ ድማ ስም ቀይሪ፣ ሶፍያ ማለት ጥበብ ማለት እዩ። ሶፍያን ዓሻን ሶፍያን በሰሮን ኣይመሳንይትን! በሉ፣ በሉ “ዘምጽኣኩም ግበሩ” ቢላ ሶፍያ (ጥበብ) ከይኰረየት ከላ ዘምጽኣና ክንገብር።

ጥበብ ሓንትን እንኮን ምዃና ንምእማን ክሳዕ ኣብዚ ዝመከትኩ ይመስለኒ። ምሒር ለፍሊፈ… ሕጂ ነታ “እንኮ” ዝብላ ዘለኹ ጥበብ፣ ኣይፋልን “ጥበባት” ተባሂላ ክትበዝሕ ትኽእል እያ ኢልኩም ክትምክቱኒ ደልየ ኣለኹ። ኣነ አዕርፍ ንስኹም ትጅምሩ፣ እንሀልኩም ብርዒ!